10de zondag door het jaar

Auteur: Tommy Vandendriessche
Datum: 11-06-2023
Liturgische tijd: Door het jaar
Liturgische jaar: A
Jaar: 2022-2023
Lezingen: Hos.6, 3-6 | Rom 4, 18-25 | Mt.9, 9-13

 

Bij het beluisteren van de evangelielezing komt het beroemde schilderij ‘De roeping van Matteüs’ voor mijn geestesoog.  Het is één van de bekendste werken van Caravaggio, een kunstenaar die leefde en werkte rond 1600. Op dit schilderij zien we Matteüs, samen met zijn kompanen, niet bij een tolhuis, maar ergens binnen in een gebouw. Door Matteüs te situeren in een donkere ruimte kreeg Caravaggio de gelegenheid om zijn beroemde clair-obscur toe te passen. Dit is een techniek waarbij gebruik wordt gemaakt van sterke licht-donkercontrasten. Hiermee wordt een dramatisch effect bereikt. We zien rechts Jezus, op blote voeten, binnenkomen in de ruimte. Door de deuropening valt een krachtige lichtstraal binnen. De lichtstraal volgt de richting van de hand van Jezus die wijst naar Matteüs. De hand van Jezus doet denken aan de hand van de Schepper in het fresco van Michelangelo in de Sixtijnse kapel. Matteüs wordt overweldigd door het krachtige licht dat van Jezus uitgaat. Je hoort hier het scheppingsgedicht uit Genesis meeklinken: “Er moet licht zijn! En er was licht!”  (Gen. 1,3)

Matteüs zien we zittend aan een tafeltje waarop documenten en muntstukken liggen, want hij was een tollenaar. Dat waren mensen die voor rekening van de Romeinen belastingen inden. Bovendien verrijkten zij zich soms ook nog persoonlijk. Deze ‘collaborateurs’ werden gemeden. Is dit hardvochtig? Om het verhaal te begrijpen is het van belang om dit niet tè zwart-wit te bekijken. Niemand had er bezwaar tegen dat zondaars zich bekeerden. Voor vergeving waren nodig dat de aangedane schade werd hersteld, vermeerderd met één vijfde van de waarde daarvan, en het brengen van een offer (Lv. 5,20-26).  Wat Jezus de zondaars aangeboden heeft, is de toetrede tot zijn kring zonder van hen te eisen dat zij zich zouden bekeren in de gewone zin van het woord, namelijk door het herstel van de schade, het geven van één vijfde van de waarde van de schade en het offer. 

We kunnen dit verhaal, met enkele varianten, lezen in de drie synoptische evangeliën. Het verhaal waarbij Jezus zondaars onvoorwaardelijk opneemt in zijn kring is zo ongewoon dat zelfs de evangelist Lucas een zin toevoegt aan het verhaal. Hij vermeldt uitdrukkelijk dat het er Jezus om te doen is dat zondaars tot inkeer komen. Dat geeft aan dat die onvoorwaardelijkheid ook iets was waar christelijke gemeenschappen mee hebben geworsteld.  

Het zou te gemakkelijk zijn om het mechanisme van uitsluiting (van de ‘zondaars’) toe te schrijven aan een samenleving die zich baseert op achterhaalde (religieuze) denkbeelden.  ‘Wij’ zijn dan zoveel humaner, verlichter of ‘christelijker’? Een samenleving zonder een zekere wederkerigheid is moeilijk voor te stellen. Doorgaans voelen we menselijke verhoudingen als ‘correct’ aan als er een zeker evenwicht is tussen geven en ontvangen. Ik geef mijn geliefde naasten genegenheid en zorg. Ik ga er dus (deels onbewust) van uit dat dit ook wederkerig is.  Als ik iemand een geschenk geef, bijvoorbeeld bij een verjaardagsfeestje, wringt het een beetje als ik, op mijn verjaardag, niets terugkrijg. Iemand kan mij schade berokkend hebben. Dan ga ik er van uit dat dit op één of ander manier terugbetaald wordt. We hebben het moeilijk met wie zich hieraan onttrekt.  In zekere zin hebben wij in ons hoofd allemaal een soort boekhouding die deze correcte verhoudingen tussen geven en ontvangen bijhoudt. 

De Bijbel, dat veelstemmige boek, komt echter geleidelijk aan tot het inzicht dat je dit beeld van een boekhouder niet kunt toepassen op de GOD. Het principe van offeren als manier om GOD terug te betalen voor wat we mochten ontvangen wordt bekritiseerd of gerelativeerd. In de eerste lezing hoorden we: “Ik wil liever barmhartigheid dan offers.” (Hosea 6,6).

Een samenleving zonder een zekere wederkerigheid is moeilijk voor te stellen. Dat klopt, … maar uiteindelijk moet een samenleving waarin dat principe nooit doorbroken wordt ook vastlopen. In dat opzicht is ‘onze tijd’ niet minder hardvochtig dan de samenleving in Jezus’ tijd. We hebben ons de neoliberale denkwijze (“voor wat hoort wat” en “loon naar werken”) zo eigen gemaakt dat het mensen en de samenleving ziek maakt. 

In ieders leven zijn er situaties waarbij je nooit helemaal jouw ‘schuld’ kunt goedmaken. Mijn ouders hebben mij het leven geschonken. Zoveel mensen hebben mij omringd en gedragen ...  ik besef eigenlijk nog niet half wat ik allemaal zomaar heb mogen ontvangen. Die onvoorwaardelijkheid, er zijn dingen die ik nooit kàn terugbetalen en mij ‘om niet’ geschonken worden, geeft mij een vermoeden van wie of wat GOD is.  Ik interpreteer dit alleszins als iets transcendent.  

Een geschenk zomaar geven, zonder iets terug te verwachten is niet gemakkelijk.  

Maar een geschenk ontvangen, zonder dat je het kan terugbetalen, is zeker niet minder moeilijk.

Maar als ik erin slaag om ‘dank’ te zeggen om wat ik zomaar ‘om niet’ ontvangen heb kan er een scheppend licht in mijn leven binnenvallen. Ik word gerechtvaardigd, gerechtigd.  (In tweede lezing hoorden we Paulus zeggen over Abraham dat zijn vertrouwen hem als gerechtigheid werd aangerekend.) Je kunt dit hertalen als: ik word opgericht, rechtop geplaatst. Ik ontvang de kracht om ook anderen op te tillen en te dragen. 

Zo moge het zijn. 

Tommy Vandendriessche 

Inspiriatiebronnen

  • Luc De Saegher (2022) Aan Paulus, Carmelitana, pag. 57-58 (over ‘gerechtvaardigd worden’)
  • André Lascaris o.p. (1993) Het soevereine slachtoffer, pag. 147 e.v. 

 

Preek van de week

Inschrijving

Indien u iedere week een voorstel van preektekst van een dominicaan of een lekendominicaan wilt ontvangen, vragen wij u om uw inschrijving te bevestigen door te klikken op de link. Wij danken u bij voorbaat voor uw interesse in ons initiatief.

Onze preken

  • Paaszondag

    Paaszondag

    Pasen is hét hoogfeest van het christendom. Jezus van Nazareth is niet in de dood gebleven. Hij is opgewekt ten Read More
  • Paaswake

    Paaswake

    Deze avond is een avond waarop je staat voor een grote keuze. Op het moment dat we overgaan van dood Read More
  • Witte Donderdag

    Witte Donderdag

    De lezingen van vandaag plaatsen ons samenzijn in een continuïteit van bijzondere orde. Drie verhalen en vertrouwde gebaren ballen verleden Read More
  • 1
  • 2